سنگ الكساندريت

سنگ الكساندريت (به انگليسي Alexandrite) يكي از انواع خيلي نادر كريزوبريل (BeAl2O4) با سختي موس 8.5، وزن مخصوص 1.755 – 1.74، داراي سيستم كريستالي ارتورومبيك و برخي اوقات در شكل ظاهري شش وجهي هگزاگونال مي باشد كه از شفاف تا اوپك وجود دارد. و نمونه هاي شفاف آن قيمت بالاتري دارند. مطابق با كنفدراسيون جهاني جواهرات CIBJO تنها كريزوبريل هايي كه ويژگي تغيير رنگ يا كالر چنجينگ دارند “الكساندريت” محسوب مي گردند.

سنگ الكساندريت وقتي تشكيل مي گردد كه عناصر بريليوم و آلومينيوم تركيب و بطور شگفت انگيز مقادير جزئي عناصر آهن و تيتانيوم و به ويژه كروميوم (اساسي) همراه مي گردند. در موارد كمياب حظور واناديوم نيز مشاهده مي گردد. نوع هاي كالر چنجينگ (Color Changing) آن در نور روز با طيف هاي رنگي سبز تا سبز – آبي و در نور لامپ رشته اي به طيف هاي قرمز تمشكي، ارغواني- قرمز، نارنجي -زرد بسته به محل پيدايش تغيير مي كنند.

تاريخچه نامگذاري سنگ الكساندريت

تاريخچه اين گوهرسنگ مورد بحث بوده و به زمان امپراطوري روسيه باز مي گردد. از آنجايي كه كشف اين سنگ همراه با ظهور دوره تزار روسيه، الكساندر دوم (1881-1818) همراه بود اين سنگ به نام وي نامگذاري شد. درواقع الكساندريت توسط يك معدنكار فنلاندي به نام (Nils Gustaf Nordenskiöld (1792-1866 كشف شده است.

هنگامي كه Nordenskiold براي اولين بار در 1834 الكساندريت را كشف نمود، در ابتدا تصور مي شد كه زمرد باشد زيرا در معادن زمرد واقع در منطقه اورال روسيه در نزديكي رودخانه توكووايا كشف شده بود. ولي پس از مشاهده سايه هاي قرمز اين گونه بعدها به عنوان گونه ي حاوي كروم با قابليت تغيير رنگ شناخته شد.

گفته ميشود بدليل اينكه كشف اين گوهرسنگ با رسيدن تزار آينده به سن قانوني همزمان شده بود و اين سنگ نيز با دو رنگ قرمز و سبز كه تركيب رنگ اصلي نماد امپراطوري هاي گذشته روسيه بود خود را نشان مي داد بنابراين الكساندريت سنگ جواهر رسمي تزار امپراطوري روسيه به رسميت شناخته شد.

پديده تغيير رنگ در Alexandrite

الكساندريت يكي از عجيب ترين و خاص ترين سنگ هاي موجود در بازار امروز است. اين سنگ با خاصيت چند رنگي گونه اي از كريزوبريل با پديده كالر چنجينگ است. الكساندريت يا كريزوبريل با پديده كالرچنجينگ به زمرد روز و ياقوت شب معروف است شايد اين اصطلاح به علت گونه اي از آن كه داراي تغيير رنگ سبز تا سرخ است استفاده مي شود. اين سنگ در زير نور لامپ رشته اي يا شمع به طيف هاي مايل به قرمز تغيير رنگ مي دهد.

انواع رنگ هاي سنگ الكساندريت طبيعي در نورهاي مختلف

رنگ سبز الكساندريت ناشي از ناخالصي كروم است. كروم همان عنصر رنگي موجود در زمرد يعني گونه ي سبز بريل گران بها مي باشد. به نظر مي رسد. الكساندريت سريلانكا (سيلان) با تغيير رنگ قهوه اي گونه شناخته مي شود. اين كاني با خاستگاه زيمبابوه اغلب تغيير رنگ بسيار كمي دارد و اغلب با مقدار كمي رنگ بنفش اندكي تيره تر مي باشد. گونه هاي تانزانيا در رنگ هاي روشن تر پيدا شده و تغيير رنگ مطلوبي دارد. الكساندريت برزيلي به نظر اشباع تر است و تغيير رنگ آبي تا بنفش دارد. مطلوب ترين نوع اين سنگ با رنگ هاي خالص و توانايي تغيير رنگ مي باشند.

دليل علمي تغيير رنگ سنگ هاي كالرچنج

سنگ هاي كالرچنج (color-change تغيير رنگ) در مقايسه با نور لامپ رشته اي، هنگامي كه در معرض نور روز يا فلورسنت قرار مي گيرند. تغيير رنگ مشخصي را نشان مي دهند. تغيير رنگ در سنگهاي قيمتي ناشي از طيف جذبي گوهر است. اگر يك گوهر مقدار خيلي كم (يا هيچ) از طول موج مشخصي را جذب نمايد، گوهر همان رنگ به نظر مي آيد، به اين دليل كه آن رنگ در چشم بيننده منعكس مي گردد. اين بخش اندك طيف جذبي، “پنجره انتقال transmission window” مي نامند. چيزي كه گوهرهاي كالرچنج را از ديگر سنگ ها متمايز مي سازد اين است كه دو پنجره انتقال دارند.

براي مثال يك گوهر كالرچنج مانند الكساندريت كه همه ي طول موج هاي نور را به جز قرمز و سبز جذب مي نمايد. در نور روز به علت داشتن طول موج هاي سبز فراوان، الكساندريت سبز به نظر مي رسد، اين درحالي مي باشد كه تحت نور ملتهب لامپ رشته اي يا شمع كه داراي طول موج هاي قرمز زيادي از نور ميباشد، سنگ رنگ قرمز را به ما نشان مي دهد.

قيمت سنگ الكساندريت

الكساندريت با كيفيت و طبيعي خيلي گران قيمت است و بسته به فاكتورهاي گوهرشناسي ميتواند قيمت هاي متفاوتي داشته باشد. الكساندريت برزيلي 100 درصد داراي تغيير رنگ هستند در نتيجه قيمت و طرفداران بيشتري دارند. اين كاني گاها ممكن است داراي پديده چتويانسي باشد وجود دو پديده نوري همزمان در اين سنگ ميتواند گاها قيمت سنگ را بالا ببرد و نادرتر است.

گرانترين نوع هاي سنگ الكساندريت از نظر رنگ نمونه هاي تغيير رنگ دهنده سبز به قرمز آتش مي باشد. نمونه هاي بزرگ و با كيفيت اين سنگ احتمالا صدها ميليون تومان ارزش دارند. از فاكتور هاي بسيار مهم در قيمت گذاري اين سنگ ميتوان به ميزان تغيير رنگ و وضوح كالرچنجينگ، وزن سنگ (به صورت پلكاني قيمت سنگ هاي داراي وزن بيشتر بالا مي رود.) تراش سنگ شفافيت سنگ و گاها محل پيدايش و … اشاره نمود. نمونه هايي كه از ذخاير قديمي روسيه مي آيند گرانتر مي باشد. سنگ جواهري با وزن يك قيراطي الكساندريت برزيل بيش از 500 دلار ارزش دارد پس چنانچه سنگ يا انگشتر الكساندريت را با قيمت پاييني ديديد بدانيد كه مشكوك است.

معادن Alexandrite در كجا قرار دارند؟

معادن معروف اين سنگ در منطقه ي اورال روسيه بود. اما اين معادن در طولاني مدت تخليه شده اند. براي مدت طولاني معادن اورال به عنوان منبع اصلي سنگهاي بزرگ الكساندريت، به ويژه گونه هايي با وزن 5 قيراط يا بيشتر شناخته مي شدند، اما اخيرا در سال 1987، نمونه هاي بزرگ در ميناس گرايس برزيل كشف شد. در اواسط دهه 1990 در جنوب تانزانيا استخراج اين گوهرسنگ رواج يافت. الكساندريت هاي برزيل از نظر خلوص رنگ سبز به پاي الكساندريت هاي روسيه نميرسند ولي وضوح تغيير رنگ به خوبي در آنها مشاهده ميشود. همچنين روشني رنگهاي نمونه هاي سريلانكايي نيز به پاي روسيه نمي رسند. منابع ديگر الكساندريت عبارتند از ميانمار (برمه)، سريلانكا، زيمبابوه، تانزانيا، هند (آندرا پرادش) و ماداگاسكار وجود دارد.

سنگ هاي الكساندريت مصنوعي (سنتتيك)

اين سنگ به دليل زيبايي خاص و قيمت بالايي كه دارد موجب شده تا هميشه تلاش هاي زيادي جهت ساخت نمونه هاي سينتتيك آن انجام شود. اولين نمونه الكساندريت مصنوعي در سال 1960 ساخته شد. و در حال حاضر نمونه هاي سنتتيك زيادي از اين سنگ در بازار موجود هست كه داراي تغيير رنگهاي بعضا بنفش آبي تا سبز سرخ هستند. حتي براي الكساندريت هاي داراي پديده چتويانسي نيز نمونه هاي آزمايشگاهي ساخته شده و داراي دو پديده نوري چتويانسي و كالر چنجينگ هستند.

نوع هاي آزمايشگاهي داراي همان خواص فيزيكي و شيميايي نوع طبيعي و با تركيب بريليوم اكسايد هستند. و البته سنتتيك بودن آن ها به اين معني نمي باشد كه قيمت آن ها پايين است. روش هاي مانند فلاكس، Czocchralski يا روش pulled، هيدروترمال از انواع روش هاي توليد الكساندريت در آزمايشگاه مي باشد. نمونه هايي با نام allexite كه بوسيله روش Czocchralski ساخته مي شوند در آزمايشگاه علمي تايروس روسيه سالانه حدود 100 كيلوگرم توليد مي نمايند!

سنگهاي الكساندريت تقلبي و مشابهات

در معاملات اين سنگ بسيار مشاهده شده است كه براي كلاهبرداري از ايميتيشن هاي اين سنگ به كار مي رود. سنگ هايي همانند سافير (با وجود عناصري مثل واناديوم و...)، اسپينل، گارنت ها، دياسپور… و نمونه هاي ديگري كه داراي ويژگي تغيير رنگ مشابه الكساندريت باشند ممكن است به جاي اين سنگ به كار بروند. ياقوت هاي ارغواني روشن در صد سال اخير از مشابهات الكساندريت با قابليت تغيير رنگ بوده كه نداشتن رنگ سبز در آن ها ميتواند تمايز چشمي ميان آن ها شود.

در ايران معمولا شيشه و يا سنگ زولتانايت مي باشند. اين كاني كه داراي پديده تغيير رنگ طبيعي بوده داراي سختي ميان 7-6.5 بوده و غالبا از تركيه وارد و بعنوان الكساندريت فروخته مي شود. بر روي اين سنگ اغلب بهسازي خاصي انجام نمي شود. و غير معمول است روشي هم قبلا استفاده ميشد كه مانند زمرد ها روغن زده ميشدند ولي در حال حاضر اين روش به ندرت ممكن است ديده شود.

 جهت مطالعه ادامه مطلب كليك كنيد